Geçmişten Günümüze Zîlanlılar ve Şeyh Muhammed Zîlanî

Coğrafyamızda var olan aşiret ve farklı alanlarda meşhur olmuş birçok önemli şahsiyetin hayatı günümüzde akademik veya müstakil araştırmalara konu olmuşken, şöhreti yaşadığı toprakları aşarak Sason Ermeni isyanları yüzünden İngiltere, Fransa ve Rusya devletleri resmi mercileri tarafından bile bilinen Şeyh Muhammed ve mensup olduğu aile hakkında maalesef şimdiye kadar ciddi bir çalışma yapılmamıştır.

Tarih boyunca Zîlanlılar arasından birçok önemli şahsiyet yetişmiştir. Bu şahsiyetlerin bir kısmı paşa ve ağa, bir kısmı ise şeyh ve âlim olarak öne çıkmıştır. Bu değerli isimlerden biri de 19. yüzyılda yaşamış olan Şeyh Muhammed Zîlanî’dir.

1895 yılında vefat eden Şeyh Muhammed, kurduğu Zîlan Dergâhı ve Medresesi aracılığıyla kendi döneminde binlerce kişiye hizmet etmiştir. Nakşibendi tarikatının Halidi koluna mensup bir şeyh olarak, Batman'ın Beşiri, Kozluk ve Sason ilçeleri ile Siirt'in Kurtalan, Diyarbakır'ın Silvan ve Kulp ilçelerini kapsayan geniş bir bölgede dini irşat faaliyetlerinde bulunmuştur. Yaşadığı dönemde önemli bir manevi rehber olarak tanınan Şeyh Muhammed Zîlanî, bölge halkı tarafindan hâlen saygı ve minnetle anılmaktadır.